اگر رویدادهای نجومی را دنبال می‌کنید، امشب و فردا باید حواستان به آسمان باشد. موعد سالانه بارش شهابی برساوشی فرا رسیده و فقط چند روز بعد از طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن شاهد یکی دیگر از زیبایی‌های آسمان شب خواهیم بود.
در این ساختنی قصد داریم سوالات رایج درباره پدیده بارش شهابی و به خصوص بارش شهابی برساوشی را بررسی کنیم و پاسخ آنها را در اختیارتان قرار بدهیم. توصیه می‌کنیم نگاهی به این سوال‌ها بیاندازید؛ شاید پاسخی که دنبالش بودید را بین آنها پیدا کنید.
بارش شهابی چیست؟
وقتی تکه‌های بی‌شمار باقیمانده سیارک‌ها و ستاره‌های دنباله‌دار با اتمسفر زمین برخورد می‌کنند، بارش شهابی رخ می‌دهد. توده‌های غبار و سنگ و یخ که با سرعت در حال حرکت هستند، تناسبی با حباب‌های هوای متراکمی که سیاره ما را احاطه کرده (یا همان اتسمفر) ندارند و در نتیجه وقتی به سمت سطح زمین حرکت می‌کنند به صورت بارش شهابی دیده می‌شوند. این را هم بگوییم که هیچوقت به زمین نمی‌رسند و در مسیر آتش می‌گیرند!
نام بارش شهابی برساوشی از کجا می‌آید؟
اینطور به نظر می‌رسد که بارش شهابی برساوشی درست از صورت فلکی برساوش بیرون می‌آید. البته این بارش شهابی ریشه در صورت برساوش ندارد اما نقطه ظاهر شدن آن با محل قرارگیری صورت فلکی برساوش تراز است.
منشا بارش شهابی برساوشی کجاست؟
شهاب‌سنگ‌هایی که این بارش شهابی را شکل می‌دهند، در واقع باقیمانده‌های ستاره دنباله‌دار ۱۰۹P Swift-Tuttle هستند. ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle هنگام عبور از منظومه شمسی تکه‌هایی از خودش را اینجا جا گذاشته است. به خصوص هنگام عبور از مقابل خورشید که باعث گرم شدن سطح یخی و محکم ستاره دنباله‌دار و در نتیجه ایجاد گازهای فراوان شده است. به راحتی می‌توان گفت ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle کی و از کدام قسمت منظومه شمسی عبور کرده چون ابرهایی فراوانی متشکل از یخ و غبار از خودش به جا گذاشته است. این ابرها به شکل دنباله زیبا و درخشان ستاره دنباله‌دار هنگام نزدیک شدن به خورشید دیده می‌شوند. بعد از عبور خود ستاره و قسمت اصلی آن، این ابرها یا همان دنباله در منظومه ما باقی مانده است.
نام ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle از منجمانی که آن را کشف کرده‌اند، گرفته شده است. این ستاره در سال ۱۸۶۲ و توسط لوئیس سوئیفت و هوراس توتل شناسایی شد. البته این دو منجم به صورت مستقل ستاره دنباله‌دار را شناسایی کردند و به همین خاطر از اسم هر دوی آنها در نامگذاری استفاد شده است. این ستاره دنباله‌دار قبل از رسیدن به منظومه خورشیدی هم همواره در اطراف منظومه ما قرار داشته است. مدار این ستاره دنباله‌دار آن را از سیاره نپتون دور می‌کند و دوباره به نزدیکی سیاره و جایی که مدارش به زمین نزدیک میشود، برمی‌گرداند. گردش این ستاره به دور خورشید حدود ۱۳۳ سال طول می‌کشد.
این ستاره دنباله‌دار در سال ۱۹۹۲ در نزدیک‌ترین نقطه به خورشید قرار گرفت و انتظار می‌رود این اتفاق در سال ۲۱۲۶ هم تکرار بشود.
Swift-Tuttle یک ستاره دنباله‌دار بزرگ و حدودا ۱۶ مایلی است. تقریبا دو برابر شهاب سنگی که باعث نابودی دایناسورها شد! مردم همواره نگران برخورد این ستاره دنباله‌دار با زمین هستند اما بعد از عبور ستاره از مقابل خورشید در سال ۱۹۹۲، محققان مدار این ستاره را برای چند صد سال آینده مطالعه کردند و مشخص شد هیچ خطری ما را تهدید نمی‌کند. این ستاره دنباله‌دار فقط زیبایی‌هایی مثل بارش شهابی برساوشی را برای ما به ارمغان می‌آورد.
آیا سیارات دیگر هم از میان ستاره دنباله‌دار عبور می‌کنند؟
مدار ستاره دنباله داری که باعث ایجاد بارش شهابی برساوشی میشود
ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle در مقایسه با سیارات منظومه شمسی با شیب تندتری به دور خورشید می‌چرخد (مدار ستاره را اینجا ببینید). این ستاره در حال حاضر درست در مسیر حرکت به سمت ناحیه‌های بیرون منظومه شمسی است و بسیار پایین‌تر از مسیر دایره‌البروج قرار دارد (سیاره‌هایی از جمله زمین که با طرح هندسی تقریبا یکسان دور خورشید می‌چرخند).
جیم اسکاتی یکی از منجمان دانشگاه آریزونا است که سابقه رصد ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle در سال ۱۹۹۲ را دارد. این منجم درباره موقعیت ستاره دنباله‌دار نسبت به سیاره‌های منظومه شمسی می‌گوید: «مدار این ستاره نسبت به دایره‌البروج حدود ۱۳۳ درجه شیب دارد و وقتی از سمت جنوب منظومه شمسی عبور می‌کند به زمین نزدیک میشود. این ستاره در حین حرکت به سمت شمال منظومه هم از بین سیاره‌های اورانوس و زحل عبور می‌کند.»
به این ترتیب ما تنها سیاره‌ای هستیم که از میان ابرهای باقیمانده این ستاره دنباله‌دار عبور می‌کنیم اما سایر سیارات بزرگ‌تر هم می‌توانند از دنباله بلند این ستاره تاثیر بگیرند. برخی سیاره‌های هم روی این ستاره تاثیر می‌گذارند؛ مشتری یکی از آنهاست که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم.
سایر سیاراتی که اتسمفر دارند – مثل ونوس، مریخ و عطارد – هم قطعا بارش شهابی را تجربه می‌کنند. مشتری هم معمولا در معرض برخورد شهاب سنگ‌ها و ستاره‌های دنباله‌دار قرار می‌گیرد و حلقه‌های زحل هم همین شرایط را با شهاب‌سنگ‌ها دارند. فاصله زیاد بین سیاره‌های اورانوس و نپتون مانع از رصد بارش‌های شهابی این دو سیاره از روی زمین میشود اما نشانه‌هایی از برخورد شهاب سنگ و بارش شهابی در این سیاره‌ها هم مشاهده شده است.
آیا عبور هر ساله از میان دنباله ستاره باعث تمام شدن آن میشود؟
تا اینجا فهمیدیم که ما هر سال از میان ابرهای ناشی از عبور ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle از میان منظومه شمسی عبور می‌کنیم که نتیجه آن بارش شهابی برساوشی است. با این پیش فرض، امکان دارد یک روز این باقیمانده‌ها تمام بشوند؟ اصلا چندتا بارش برساوشی دیگر برایمان باقیمانده است؟
متاسفانه امکان تمام شدن ابرهای باقیمانده این ستاره در منظومه شمسی وجود دارد. همانطور که گفتیم Swift-Tuttle هر ۱۳۳ سال یکبار از مقابل خورشید عبور می‌کند و در نتیجه شکل‌گیری مجدد ابرهای باقیمانده از این ستاره با نرخ بسیار آرامی صورت می‌گیرد.
موادی که در اثر بارش شهابی وارد اتمسفر زمین می‌شوند، چقدر هستند؟
آنطور که بیل کوک دانشمند ناسا می‌گوید، اندازه اکثر این مواد بین چند میلیمتر تا چند سانتیمتر است. این مواد ریز که بارش شهابی برساوشی را شکل می‌دهند، با سرعت ۳۷ مایل در ثانیه (یا ۱۳۳۲۰۰ مایل در ساعت) با اتمسفر زمین برخورد می‌کنند.
اتسمفر ما در مقابل ذرات گرد و غبار با این سرعت تقریبا غیرقابل نفوذ است و در نتیجه این ذرات قبل از رسیدن به زمین منفجر میشود. شهاب‌سنگ‌های بزرگ‌تر مثل شهاب سنگ Chelyabinsk که ۵۵ فوت قطر داشت و در سال ۲۰۱۳ بر فراز آسمان روسیه منفجر شد هم سرنوشتی مشابه و حتی بدتر دارند. وقتی این اجرام با سرعت به سمت زمین حرکت می‌کنند، نیروی هوای داخل آنها باعث افزایش فشار و در نتیجه انفجار از درون به بیرون میشود. خوشبختانه چیزی که در طول بارش شهابی برساوشی می‌بینیم بسیار لطیف‌تر از این رویدادهاست!
آیا کیفیت بارش برساوشی در سال‌های مختلف، متفاوت است؟
به خاطر دارید درباره تاثیر مشتری روی ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle صحبت کردیم؟ اگرچه مدار حرکت ستاره Swift-Tuttle دور خورشید تقریبا یکسان است اما گاهی این ستاره (به همراه دنباله‌اش) توسط سیاره مشتری کشیده میشود و در نتیجه مسیر حرکتش کمی فرق می‌کند. بادهای خورشیدی – یک جریان ثابت از ذرات خورشیدی – هم معمولا روی تغییر مسیر این ستاره تاثیر می‌گذارند و با هل دادن ابرهای باقیمانده باعث متمایزتر شدن آنها می‌شوند.
بیل اسکاتی درباره این تاثیرگذاری‌ها روی ستاره دنباله دار Swift-Tuttle می‌گوید: «گرد و غباری که در سال ۱۸۶۲ و در حین عبور از نزدیک‌ترین نقطه به خورشید از این ستاره جدا شده، از باقیمانده‌هایی که سال ۱۴۷۹ از ستاره جدا شده‌اند به خود ستاره نزدیک‌تر هستند. ضمن اینکه این گرد و غبار بهتر پخش شده و تراکم آن به اندازه وقتی که از ستاره جدا شده، نیست.»
دنباله‌هایی که در جریان عبور ستاره از مقابل خورشید در سال‌های ۱۴۷۹ و ۱۸۶۲ از آن جدا شده‌اند، نسبت به کل دنباله ستاره متمایزتر هستند و به همین خاطر بعد از گذشت سال‌ها همچنان قابل تشخیص هستند. وقتی زمین از میان آنها عبور می‌کند – مثل اتفاقی که سال ۲۰۱۶ رخ داد – ممکن است انفجار رخ بدهد یا تعداد شهاب‌های بارش شهابی برساوشی در ساعت بیشتر بشود. امسال انتظار انفجار را نداشته باشید اما قطعا صحنه‌های زیبایی را مشاهده خواهید کرد چون ماه در آسمان چندان روشن نیست و سایه کافی برای درخشش شهاب‌ها وجود خواهد داشت.
باقیمانده‌های ستاره دنباله‌دار در منظومه شمسی چقدر است؟
ستاره دنباله‌دار Swift-Tuttle تنها ستاره‌ای نیست که دنباله‌اش را در منظومه ما جا گذاشته است. بارش شهابی جوزایی که در ماه دسامبر رخ می‌دهد حتی از بارش برساوشی هم روشن‌تر است اما به خاطر اینکه در فصل زمستان رخ می‌دهد کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
بارش شهابی برساوشی را از دست ندهید
بارش شهابی برساوشی از ۲۲ تیر تا چهارم شهریور امسال فعال خواهد بود اما اوج آن در روزهای ۲۱ و ۲۲ مرداد است. برای رصد بارش شهابی باید بعد از نیمه شب اقدام کنید تا بهترین نما را ببینید.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.